İlerleyen teknoloji ve akıllanan şehirlerle birlikte tüm paydaşlar da akıllanıyor. Bu paydaşlar arasında olan ulaşım ve ulaştırma araçları akıllanarak robotlaştı. Hatta kendi içinde sınıflara ayrıldı.
Otonom yani sizi ya da metaları bir yerden bir yere belli bir rota üzerinden götüren, bir şoförü olmayan, makine veya yapay zekâ tarafından idare edilen, sürücüsüz araçlar otonom araçlar AV olarak tanımlanıyor.
Kullanım alanları genişlerken otonom sektörü de hızla büyüyor. Yapılan son piyasa araştırmalarına göre küresel otonom araç pazarının büyüklüğünün 2032’ye kadar yaklaşık 2.5 Trilyon USD olacağı tahmin ediliyor. Ancak otonom araçlar, ticari kullanım yanında özel kullanımda da tercih edilmesi sebebiyle pazarın gelecekte bu rakamlardan daha yüksek pazar paylarına ulaşacağını öngörüyorum.
Tabii bu araçların kullanılması için yol güzergahları, IOT, GPS gibi ihtiyaçların karşılanmış olması yerel yönetimlerce sahanın hazırlanmış olması gerekir.
Gelişmiş dünya yerel yönetimleri, kent inşalarında yalnızca köprü ve yol yaparken 70’li yıllarda planlamalarını toplu taşımayı da kapsayacak şekilde genişletti. Bu yaklaşım kaldırımlar, bisiklet yolları, karayolları, park yerleri, otomobiller, trafik yönetimi gibi çok çeşitli unsurları barındırmaya zemin oluşturdu. Navigasyon uygulamalarının yoğunlaştığı 2000’lerin başından beri yol, cadde, trafik, ulaşım ve mobilite kavramları ve üretimine tamamen farklı bakış açısı ve sorumluluklar getirdi. Dünya bu yönde önemli adımlar atarken şehirlerin yönetimleri de ödevlerini layıkıyla yapıyor, otonom araç sağlayıcılarıyla ortak projeler geliştirerek gelişmelerin merkezinde ve kontrolü elde tutan bir anlayış sergiliyor.
Zemin oluşturulmasına önemli örneklerden biri de ABD Florida eyaletinin nüfus bakımından en büyük şehri olan Jacksonville şehrinin Stratejik Move2027 planıyla ulaşıma bütünsel bir yaklaşım getirmesi oldu. Bütün ulaşım araçlarının ve yürüyüş yollarının dikkate alınarak hazırlanan ve uygulamaya koyulan master planda en can alıcı nokta ise otonom mobiliteyi toplu taşımaya entegre etmek oldu. Böylelikle şehrin gelecekte büyüyecek otonom araçlar konusunda zorluk çekmemesi hedefleniyor.
Otonom uygulamalara Amerika’daki en belirgin ticari örnekler Robotaxi, Cruise ve Waymo şirketleri. Bu şirketler konforlu araçlarıyla, taksi çağırır gibi uygulama üzerinden çağırdığınız sürücüsüz taksilerle sizi bulunduğunuz noktadan gitmek istediğiniz adrese ulaştırıyor. Oluşturulan rotada ilerleyen araç, üzerindeki sensörler-kameralar ve yazılım sayesinde sizi güvenli bir şekilde götürüyor. Yoğun saatlerde güvenlik şoförü olması veya ücretsiz olması gibi kurallar yerel yöneticiler tarafından kesin şartlar koyularak kullanım saatleri uzatılabiliyor. Şimdilik gündelik kullanımlarda bir taksi kadar rahat faaliyet gösteremeseler de yukarıda bahsettiğim zemin ve teknolojik yapılanmalar geliştikçe bu sınırlamalar da ortadan kesinlikle kalkacaktır.
Bir başka ticari örnek ise sürücüsüz kamyonlarla yapılan nakliye hizmetleri. Hatırlanacak olursa akıllı şehirleri anlatırken coğrafi şartlar ve ülke durumlarına farklılıklar gösterdiğini her ülkenin ayrı bir akıllı şehirleşme politikası olduğundan bahsetmiştim. İşte burada da tam buna uygun bir örnek var. Özellikle Amerika’da baskın olan nakliye yönteminin kamyonculuk olması ve şoför bulmadaki sıkıntılar otonom kamyonların da hızla hayatın içine girmesine sebep oldu. Otonom kamyonlar, uydular ve gelişmiş GPS ile insan müdahalesine gerek kalmadan, yükü bir yerden diğer bir yere naklediyor. İnsani müdahaleye gerek duyulan noktalarda ise video- görüntü ve diğer verileri merkezdeki operatöre iletebiliyor. Bu teknolojik özellikleri sebebiyle yüksek otomasyonlu araçlar HAV olarak adlandırılıyorlar. Yapılan istatistik çalışmalarında kamyon kazalarının %94’ünün insani hatalardan kaynaklandığı ve yılda binlerce insanın öldüğü baz alındığında otonom araçların düşük hata payları sebebiyle çok güvenli olduğunu belirtmek yerinde olur.
Otonom araçların faydaları yalnızca güvenlikle sınırlı değil. Alternatiflerin ve yeniliklerin artmasıyla beraber kişisel hareketliliğin artmasına da katkı sağlamaktalar. Özellikle engelliler, yaşlılar, araba sahibi olmaya ekonomi gücü yetmeyenler, araba sahibi olmayı tercih etmeyenler için önemli bir alternatiftir. İşgücü tasarrufu ve verimliliği arttırmaları gibi birçok faydanın üzerinde fosil yakıt kullanmamaları sebebiyle enerji tasarrufu sağlama ve hava kirliliğini azaltma gibi çok önemli misyonları da barındırmaktalar.
Akıllı şehirleşmeyle gelen diğer bir kavram olan otonom dağıtım sistemlerine de değinmek gerek. Pandemiden sonra dünyada artan paket servis, ürün teslimatı gibi konulardaki hızlı büyüme beraberinde otonom teslimat araçlarını da geliştirdi. Amazon, Google gibi büyük şirketlerde otonom teslimat araçları hayata geçirdiler. Her geçen kullanıcı sayısı artan otonom teslimat robotları, temassız teslimatlar yaparak yiyeceklerden kitaplara kadar her şeyi taşıyan bir sisteme hizmet ediyor. İlerleyen zamanlarda sistemin gelişmesiyle postacıların da görevlerini üstleneceği kesin görünüyor.
Toplu taşımada da sürücüsüz otonom otobüsler 2022 yılından beri sahada kullanılmaya başlandı. Bu konudaki en son gelişme önemli çalışmalara 42 DOT ile imza atan Seul ’den geldi. Seul 04 Aralık Pazartesi günü düzenli olarak gece geç saatlerde çalışan sürücüsüz otobüs hizmeti başlattı. Dünyada ilk defa Seul ’de hizmet veren sürücüsüz gece otobüsleri, Seul’ ün en işlek bölgelerinde 20 durak arasında yolcu taşıyor. Sadece hafta içi 23:30’dan ertesi gün 5:10’a kadar çalışacak ve 70 dakikalık bir aralıkta yaklaşık 10 kilometrelik bir rotada verilecek bu hizmet bakıldığında hiç de yadsınacak bir gelişme değil. Ayrıca hizmette kullanılan Hyundai Motor’un ticari araç modeli Elec City’den dönüştürülen otobüsler, diğer normal otobüslerle aynı boyutta. Gece yapılan seferlerde olası olumsuz durumlara karşı sürücüsüz otobüslerde güvenlik görevlisi ve test sürücüleri de bulunuyor. Şehir yetkilileri, şehrin otobüs güzergahını genişletmeyi ve şehir merkezlerini banliyölere bağlayan diğer düzenli uzun mesafeli güzergahlara gidecek otobüsleri dahil etmeyi planlıyor.
Tüm bu örneklere baktığımızda otonom araçların artık kabul gördüğü çok yakın bir zamanda hayatımızın önemli bir parçası olacağı, buna bağlı olarak da akıllı şehirleşmenin hava, su kadar gerekli olduğu artık çok açık.
SERDAR ASLAN
Kentbilimci / Akıllı Şehirler ve Sürdürülebilir Şehirler Uzmanı